Skip to content

The Mouse and his Human Bride / मूस के कनियाँ

    Documented by Coralynn V. Davis and Carlos Gomez
    Transcription by Nidhi Anand and Translation by Neeraj Kumar

    Teller: Sheela Devi
    Location: Jitwarpur
    Date: 9/13/16

    September 13, 2016: Session A5
    Maithili Folklore 16_09_13_a_5

    View the transcription in Maithili.

    Side-by-side Maithili and English

    आर कहु एकरा कोन नीक लगइ यै आर।  हमर छोटकी बेटी इतनी टा है कहु ओकरा बढ होइ यै। अखैन कुर्सी अनलकए ओकरा बढ होइ यै  कतअ उड़ल है कि जाने गेलिए। उ बड़ खिस्सा कहइ है। हमरा त ओते अखैन खिस्सा पर नइ ध्यान रहे छै। पहिले बढ़ होइ छला याद करबे त पूरा याद पड़ि जैत, अखैन काम पर ध्यान रहे है ज्यादा, आ बच्चा सब बेसी खिस्सा सुनलक अपने अपने केलक दुनु खिस्सा खिस्सी भइर।

    Tell us, which ones does he like? You know my younger daughter, she knows many stories. She just brought a chair here, God knows where she keeps disappearing. She knows many stories. She tells a lot of stories. Actually, I don’t dwell much on stories. I used to remember many stories, but these days I am more focused on work, and my kids listen to more stories and engage in telling stories among themselves. 

    और कोनो कहु एकटा अहां।  कनी याद क द न। कोनो कोनो मोन पाइर दियौ अहां। मोन पाइर दियौं ने।  मम्मी इ वाला कही मम्मी उ वाला कही। त मोन पाइर देबैं तहैन ने। लताम  गाछ में बिड़नी के खोता। लताम  गाछ में बिड़नी के खोता। गोनु झा वाला है।  

    Please tell us any one of them. Hey, please recall to me any one of them. Please help me remember. Mummy, tell this one. No, tell that one. Fine, I can tell one but only if you help me remember. Tell us the one about that honeybee-comb on the guava tree. Yes, honeybee-comb on the guava tree. It’s a Gonu Jha tale.

    गोनु झा वाला अइछ। चलु चलु ठीक छै गोनु झा वाला कहु। तू कही न। तू सुना दही। गोनु झा भरवारा  गाँव के छलखिन।  उनकर घर परिवार छलैन दरभंगा जिला में… सीतामढ़ी जिला में कि दरभंगा जिला में पड़े है।  हुनकर गाँव गैल छी हम।  रे बेटा तू सुना दहक अपना आवाज में। विडियो लइ छथिन। सुनाहक  न तू अपना आवाज में। नइ लाज कर। देखू पढ़अ लिखअ वाला बच्चा लाज करे है। कह न हम सुनए छी। हमरा यादो नय है तू कहअ ने। कही त। कहिओ त। अच्छा और गोनु झा के अलावा कोनो अहां के मोन अइछ से कहु त यऊ।

    I know one about Gonu Jha. Fine, tell us the one about Gonu Jha. You tell, rather. Gonu Jha was from a village named Bhairwara. His family was in Darbhanga district… no, his village was in Sitamarhi or Darbhanga district? I have been to his village. Son, why don’t you tell us the story in your own voice? They are recording the video. Tell us in your own voice. Don’t be shy. See, they are educated and yet they are shy. Son, just tell us, I am listening. I can’t recall any, so you tell us the story. Please tell us the story. Please. OK, forget it, if you know any other stories (than the ones about Gonu Jha) please tell us that. 

    अच्छा अहां नइ कहु, हुनका मोन पाड़ि दियौन त कनि गोनु झा के अलावा आर कोनो।  नइ अइछ मोन। कही ने बेटा। अहां लजेवे करब खाली। चमगुदड़ी वाला कहियौ ने उ जे सुदंर रूप पकड़े है से राति वाला। के के के के।  ओ जे ओकर मै अथी पहिरा देने छलैए।  बढ़ सुदंर बेटी भेलए त ओकर चमड़खोली एकटा पहिरा देने। हां। कहु कहु कहु।  हमरा याद नए है ।अरे जते याद अइछ। पता नही हमु ओइ दिन सेहो एक दिन कहने छलंऊ इ सब गेल छलकिन त केकरो मोन नइ छलै।  मूसा वाला हम कहि दइ छी। कहु। हमरा एकटा कहानी बनेने छलिए मूसा पर।  कहु कहु।

    OK. Don’t do it, just help her remember stories other than the ones about Gonu Jha. Don’t you remember? Tell us, my son. You are just acting shy and doing nothing. Tell us that story about the bat who acquires a beautiful form in the night. What, what, what…? The one where that bat makes that… wear that thing. When a very beautiful daughter was born, she was wrapped in a leather cover. Yes, please. Tell us that story. I don’t remember. Oh, whatever portion you remember, tell us just that much. I don’t know. That day as well when they had come to listen to the stories, nobody could recall anything. Tell us the one about the rat. Tell us that. I had a story about rat. Please, tell us that.

    चाइर गो लड़की गैल छै जंगल में लकड़ी चुनए के लिये।  गोबर चीपड़ी कि  चाहे लकड़ी चुनए  के लिये  गैल छै।

    हम कहानी पेंटिंग में बनेने छलिए र्दशेने छलिए। पटना स अएल छलखिन उहै हमरा औडर देने छलैथ बनबे  के लिए।

    Once there were four young girls who went to the jungle to collect firewood. Maybe for pasting cow dung to make cow-dung cake or perhaps to just to collectfirewood.

    I have painted this story on canvas. A person from Patna had come to visit us and had made an order for that. 

    त उ लड़की सब के शाम भ गेलए। शाम के टाइम में तीनु लड़की चल गेलए, उ जे एकटा लड़की रहे न से ओकरा बुते उ जलावन जे रहै न से नइ उठा पेले।  बहुत सारा आदमी सब प्रवेश केलकए, ओइ माहे गुजरलए। ओकरा सब के कहलकय जे कनी भाई साहब हमर इ लकड़ी उठा दिय। गिरल लकड़ी उठा दिय। त कोई नइ रिक्स लेलकय। सब कहे जे तू हमरा से बियाह करबैं त हम लकड़ी उठा देबौ। 

    The girls were late in returning. Three of them were able to get back, but the fourth couldn’t, as her load was heavier and she couldn’t manage it. Many passersby who entered the jungle went that way. She appealed to many of them for help but nobody offered to help. All of them told her that they would help only if she married them.    

    त एहन कहुं भेलए है जे उ लड़की कहे जे हम बियाह करब तहन उठैब।  कहलकय इहह त सब अपन कहए कि हमरा स बियाह करबैं त हम उठा देबौ।  सब गुजर गुजर चइल गेलए। 

    Has any such thing ever come to pass? Why should the girl marry the person who would help She said everybody willing to help wants to marry me as a condition. So, it happened that they kept ignoring her.

    बहुत अंधेरा हो गेलए, शाम हो गेलए। लास्ट में एगो चूहा एलय। त चूहा के कहए है जे,  “भाई साहब  कनी हमर लकड़ी,  ऐ चूहा कनी हमर लकड़ी उठा देबअ। “

    It was already very dark that evening. Finally, a mouse appeared. The mouse was interrupted by the girl. “Brother, will you help me load my firewood… hey mouse, will you please help load my firewood?”

    त कहे है कि जे तू हमरा स शादी करबैं त हम एके शर्त पर उठेबौ  तू हमरा स शादी करबैं। त कहलकय कि लास्ट में लड़की मजबूर भ गेल त कहए है कि हां हम तोरा स शादी करबौ।  बेचारी सोचलक जे इ चूहा है त इ हमरा स कि शादी करत।

    The mouse then asks whether she would marry him if he helped her. The girl then, thinking, “How could a mouse possible be able to marry me?”, agreed to his condition. 

    उ अपन इंकार क गेल, हां हम तोरा स शादी करबौ। हमरा उठा दे।  त उ चूहा ओकरा लकड़ी उठा देलकय। उठेला के बाद लड़की विदा भेल त चूहा ओकर पिछा ध क ओकरा घर पर आइब गेलए। उछलइत कूदकइत।  शरीर पर कूदकइत उछलइत आइब गेलए लड़की के साथे।

    She, knowing a mouse’s limitation, said “yes, I agree to marry you. Just help me load my sack.” So, the mouse helped her load her sack. And then he began following her to her house, scampering here and there, playing and jumping over her body as he finally reached her house.

    घर पर ऐलय लड़की, लकड़ी पटकलकए, त लड़की के कहे आब हमरा से शादी कर, आब तोरा त लकड़ी उठा दिया हमरा से शादी कर। त उ लड़की कहे है जे इ त पिछा ध लेलक हमर।

    The girl put down her sack when she reached her home. And then the mouse recalled her words. I helped you, now marry me, marry me. The girl thought, “Oh, this mouse is after me now.”    

    हम कि जाने गेलिए इ चूहा भ क ( रागिनी) से, लकड़ी अथी, शादी करत। त उ ओकर मै के कहे है जे ओकर मै ओ के देह पर उछलइ है, लड़की के मांओ के देह पर कूदकए है, आर कहे है कि जे हम एकरा स हमरा तू अपना बेटी स शादी करा दे। त ओकर माँ कहे है कि है झटबड़नी, बड़नी ल क। जे ओकर माँ कहे है कि झटबड़नी तू हमरा बेटी स शादी करबैं, तू छै मूसा, हमर बेटी है आदमी, तू केना शादी करबैं।

    “I never imagined that a mouse would claim to marry my daughter,” her mother said. The mouse jumped and played on her body, too, like that of her daughter, and made repeated requests that she allow him to marry her daughter. Her mother says forcefully, “Hey, just bring me that broom and I will sweep this mouse away from sight. Howcan you even think of marrying my daughter? You are but a mouse, and my daughter is a human being. Have you lost your senses?”

    तब लड़की कहए छै, लड़की के कहए है तू हमरा त रिक्स लेलैं जे शादी पर लेलैं ने बात केलैं जे हम तोरा लकड़ी उठा दियौ ओही शर्त पर जे तू हमरा कहलैं जे शादी करबे। त तू हमरा से शादी कर। त कहए है ओकर बेटी कहए है कि अच्छा ठीक है हम अहां स शादी करब। तो उसे बेचारी अपन मजबूरवश में शादी क लय है चूहा से। त उ अपन राइत में असलियत रूप देखबै है।

    The mouse then tells the girl, “You took the risk of marrying me, and I agreed to help you on that condition. Now will you marry me, and keep your word? The girl then finally agrees and says, “OK, fine with me. I will marry you.” She then marries the mouse. And that night the mouse reveals his real face.

    शादी क क जब उ अपन सुहागरात मनबे जाय है त राइत में कहए है कि अहां चूहा छी आ हम छी आदमी जे अहां कि छी से अपन रूप देखाऊ हमरा। 

    When they go to spend their first night together after marriage, the girl suspects something and pleads with the mouse, “I am a human being, and you are a mouse. Please reveal who you actually are.”

    अहां कि छी। हमरा स त चूहा क क शादी केली ह। त उ लड़का सबटा उ लड़का के रूप लय है खूब सुदंर लड़का बनए है। हमर भैया के नाम है से बन जाय है लड़का।  त उ ओइ पर से उ लड़का अपना सबटा कहानी बतबै है । राजकुमार बइन जाय है।

    “Who are you? “You married me in your mouse form.” Then the mouse returns to his human form, assuming his original shape of a very handsome prince. (My brother and the prince have the same name.) Then the prince relates his story to her:

    हां, त उ कहानी बनबे छथिन जे देखियौ हम बहुत विश्व सुदंर लड़का छलिए बहुत खबसुरत छलिए। हमरा अपना सुरत पर बहुत घमंड छल।  त इ घमंड भगवान के बरदाश्त नइ भेलए त हमरा उ चूहा बना देलक। हां त ओइ दिन से हुनका भगवान द देलखिन मनुष्य के मनुष्य में दुसरा जन्म द देलखिन हुनका।अहिना ।

    Yes, the prince tells her that he was a very handsome boy and he was too arrogant about it, so one fine day God couldn’t keep from turning him into a mouse. Finally after getting married, he was given back his human form by God. Just in this way. 

    त उनका कहने रहथिन जे बियाह भ जेतौ तखने तोहर रूप। हां त उनकर स्थान मिल जेतए न मनुष्य वाला स्थान भेट जेतए। त वै ओइ दिन से उ अपन घमंडी छोइर  देलैक  आ ओ अपन पत्नी के साथे जीवन गुजाइर लेलक। 

    God had actually already told him before turning him into a mouse that he would regain his human form once he married. Since that very day forward the prince never nurtured his ego about his looks and lived a good life with his wife. 

    Maithili Transcript

    आर कहु एकरा कोन नीक लगइ यै आर।  हमर छोटकी बेटी इतनी टा है कहु ओकरा बढ होइ यै। अखैन कुर्सी अनलकए ओकरा बढ होइ यै  कतअ उड़ल है कि जाने गेलिए। उ बड़ खिस्सा कहइ है। हमरा त ओते अखैन खिस्सा पर नइ ध्यान रहे छै। पहिले बढ़ होइ छला याद करबे त पूरा याद पड़ि जैत, अखैन काम पर ध्यान रहे है ज्यादा, आ बच्चा सब बेसी खिस्सा सुनलक अपने अपने केलक दुनु खिस्सा खिस्सी भइर।

    और कोनो कहु एकटा अहां।  कनी याद क द न। कोनो कोनो मोन पाइर दियौ अहां। मोन पाइर दियौं ने।  मम्मी इ वाला कही मम्मी उ वाला कही। त मोन पाइर देबैं तहैन ने। लताम  गाछ में बिड़नी के खोता। लताम  गाछ में बिड़नी के खोता। गोनु झा वाला है।

    गोनु झा वाला अइछ। चलु चलु ठीक छै गोनु झा वाला कहु। तू कही न। तू सुना दही। गोनु झा भरवारा  गाँव के छलखिन।  उनकर घर परिवार छलैन दरभंगा जिला में… सीतामढ़ी जिला में कि दरभंगा जिला में पड़े है।  हुनकर गाँव गैल छी हम।  रे बेटा तू सुना दहक अपना आवाज में। विडियो लइ छथिन। सुनाहक  न तू अपना आवाज में। नइ लाज कर। देखू पढ़अ लिखअ वाला बच्चा लाज करे है। कह न हम सुनए छी। हमरा यादो नय है तू कहअ ने। कही त। कहिओ त। अच्छा और गोनु झा के अलावा कोनो अहां के मोन अइछ से कहु त यऊ।

    अच्छा अहां नइ कहु, हुनका मोन पाड़ि दियौन त कनि गोनु झा के अलावा आर कोनो।  नइ अइछ मोन। कही ने बेटा। अहां लजेवे करब खाली। चमगुदड़ी वाला कहियौ ने उ जे सुदंर रूप पकड़े है से राति वाला। के के के के।  ओ जे ओकर मै अथी पहिरा देने छलैए।  बढ़ सुदंर बेटी भेलए त ओकर चमड़खोली एकटा पहिरा देने। हां। कहु कहु कहु।  हमरा याद नए है ।अरे जते याद अइछ। पता नही हमु ओइ दिन सेहो एक दिन कहने छलंऊ इ सब गेल छलकिन त केकरो मोन नइ छलै।  मूसा वाला हम कहि दइ छी। कहु। हमरा एकटा कहानी बनेने छलिए मूसा पर।  कहु कहु।

    चाइर गो लड़की गैल छै जंगल में लकड़ी चुनए के लिये।  गोबर चीपड़ी कि  चाहे लकड़ी चुनए  के लिये  गैल छै।

    हम कहानी पेंटिंग में बनेने छलिए र्दशेने छलिए। पटना स अएल छलखिन उहै हमरा औडर देने छलैथ बनबे  के लिए।

    त उ लड़की सब के शाम भ गेलए। शाम के टाइम में तीनु लड़की चल गेलए, उ जे एकटा लड़की रहे न से ओकरा बुते उ जलावन जे रहै न से नइ उठा पेले।  बहुत सारा आदमी सब प्रवेश केलकए, ओइ माहे गुजरलए। ओकरा सब के कहलकय जे कनी भाई साहब हमर इ लकड़ी उठा दिय। गिरल लकड़ी उठा दिय। त कोई नइ रिक्स लेलकय। सब कहे जे तू हमरा से बियाह करबैं त हम लकड़ी उठा देबौ।

    त एहन कहुं भेलए है जे उ लड़की कहे जे हम बियाह करब तहन उठैब।  कहलकय इहह त सब अपन कहए कि हमरा स बियाह करबैं त हम उठा देबौ।  सब गुजर गुजर चइल गेलए।

    बहुत अंधेरा हो गेलए, शाम हो गेलए। लास्ट में एगो चूहा एलय। त चूहा के कहए है जे,  “भाई साहब  कनी हमर लकड़ी,  ऐ चूहा कनी हमर लकड़ी उठा देबअ। “

    त कहे है कि जे तू हमरा स शादी करबैं त हम एके शर्त पर उठेबौ  तू हमरा स शादी करबैं। त कहलकय कि लास्ट में लड़की मजबूर भ गेल त कहए है कि हां हम तोरा स शादी करबौ।  बेचारी सोचलक जे इ चूहा है त इ हमरा स कि शादी करत।

    उ अपन इंकार क गेल, हां हम तोरा स शादी करबौ। हमरा उठा दे।  त उ चूहा ओकरा लकड़ी उठा देलकय। उठेला के बाद लड़की विदा भेल त चूहा ओकर पिछा ध क ओकरा घर पर आइब गेलए। उछलइत कूदकइत।  शरीर पर कूदकइत उछलइत आइब गेलए लड़की के साथे।

    घर पर ऐलय लड़की, लकड़ी पटकलकए, त लड़की के कहे आब हमरा से शादी कर, आब तोरा त लकड़ी उठा दिया हमरा से शादी कर। त उ लड़की कहे है जे इ त पिछा ध लेलक हमर।

    हम कि जाने गेलिए इ चूहा भ क ( रागिनी) से, लकड़ी अथी, शादी करत। त उ ओकर मै के कहे है जे ओकर मै ओ के देह पर उछलइ है, लड़की के मांओ के देह पर कूदकए है, आर कहे है कि जे हम एकरा स हमरा तू अपना बेटी स शादी करा दे। त ओकर माँ कहे है कि है झटबड़नी, बड़नी ल क। जे ओकर माँ कहे है कि झटबड़नी तू हमरा बेटी स शादी करबैं, तू छै मूसा, हमर बेटी है आदमी, तू केना शादी करबैं।

    तब लड़की कहए छै, लड़की के कहए है तू हमरा त रिक्स लेलैं जे शादी पर लेलैं ने बात केलैं जे हम तोरा लकड़ी उठा दियौ ओही शर्त पर जे तू हमरा कहलैं जे शादी करबे। त तू हमरा से शादी कर। त कहए है ओकर बेटी कहए है कि अच्छा ठीक है हम अहां स शादी करब। तो उसे बेचारी अपन मजबूरवश में शादी क लय है चूहा से। त उ अपन राइत में असलियत रूप देखबै है।

    शादी क क जब उ अपन सुहागरात मनबे जाय है त राइत में कहए है कि अहां चूहा छी आ हम छी आदमी जे अहां कि छी से अपन रूप देखाऊ हमरा।

    अहां कि छी। हमरा स त चूहा क क शादी केली ह। त उ लड़का सबटा उ लड़का के रूप लय है खूब सुदंर लड़का बनए है। हमर भैया के नाम है से बन जाय है लड़का।  त उ ओइ पर से उ लड़का अपना सबटा कहानी बतबै है । राजकुमार बइन जाय है।

    हां, त उ कहानी बनबे छथिन जे देखियौ हम बहुत विश्व सुदंर लड़का छलिए बहुत खबसुरत छलिए। हमरा अपना सुरत पर बहुत घमंड छल।  त इ घमंड भगवान के बरदाश्त नइ भेलए त हमरा उ चूहा बना देलक। हां त ओइ दिन से हुनका भगवान द देलखिन मनुष्य के मनुष्य में दुसरा जन्म द देलखिन हुनका।अहिना ।

    त उनका कहने रहथिन जे बियाह भ जेतौ तखने तोहर रूप। हां त उनकर स्थान मिल जेतए न मनुष्य वाला स्थान भेट जेतए। त वै ओइ दिन से उ अपन घमंडी छोइर  देलैक  आ ओ अपन पत्नी के साथे जीवन गुजाइर लेलक।